صفحه 352

مسئله 2289- زمين‌هايى كه صاحب معيّنى ندارد و آثارى از آبادى در آن نيست، چه در اصل باير باشد مانند بيابان‌ها و كوه‌ها و درّه‏ها و چه بعد از آباد شدن باير شده باشد، مثل زمين‌هايى كه صاحبان آنها از آن اعراض كرده باشند، ملك حكومت اسلامى است، ولى اگر كسى آن را آباد كند، مالك مى‏شود، مگر در صورتى كه حكومت اسلامى ممانعت نمايد.

مسئله 2290- اگر حكومت اسلامى از احياى زمينى جلوگيرى نمايد، كسى نمى‏تواند در آن تصرّف نمايد و اگر آن را آباد كند، مالك آن نمى‏شود.

مسئله 2291- كسى كه زمين موات را احيا مى‏نمايد، لازم نيست شيعه باشد، بلكه هر كس گرچه كافر باشد با آباد نمودن زمين‌هاى موات، مالك آن مى‏شود، مگر آنكه محارب (در حال جنگ با مسلمين) باشد.

مسئله 2292- زمين‌ها و بناهايى كه مالك معيّن دارند، تا وقتى كه صاحبان آنها اعراض نكرده باشند يا شك شود كه اعراض كرده‏اند يا نه، گرچه خراب شود يا آن را رها نموده باشند، كسى نمى‏تواند آن را آباد نمايد و با آبادنمودن مالك آن نمى‏شود.

مسئله 2293- آنچه كه در زمين‌هاى موات باشد، مانند بوته و درخت و سنگ و معدن و غيره، مانند خود زمين ملك حكومت اسلامى است، ولى اگر كسى در آنها تصرّف كند، مالك مى‏شود، مگر آنكه حكومت اسلامى ممانعت نمايد.

مسئله 2294- زمين‌هايى كه در اصل آباد بوده مانند جنگل‌ها و نيزارها، ملك حكومت اسلامى است و هر كس در آن تصرّف و اصلاح نمايد، مالك مى‏شود، مگر آنكه حكومت اسلامى منع نمايد.

مسئله 2295- استفادۀ متعارف از جنگل‌ها مانند استفاده از چوب‌ها براى ساختمان شخصى يا تهيۀ زغال براى مصرف يا هيزم اشكال ندارد، مگر آنکه دولت اسلامى منع كند.

مسئله 2296- آباد نمودن زمين موات به اين است كه آن را تصرّف كند و در آن ساختمان، ديوار، درختكارى، كندن چاه و قنات انجام دهد يا آن را براى كشاورزى و مانند آن آماده نمايد.

مسئله 2297- احيا بايد به قصد استفادۀ خود احياكننده يا بستگان نزديكش باشد، نه سودجويى و فروش زمين، و بايد به مقدار متعارف باشد نه مثل شهرك‌سازى و مانند آن.

صفحه 353

مسئله 2298- زمين‌هاى آبادى كه در صدر اسلام با جنگ به دست مسلمين افتاده، قابل خريد و فروش نيست، ولى در اين زمان كه معلوم نيست آيا اين زمين‌ها (در ايران و عراق و ...) در صدر اسلام آباد بوده يا نه، ملك كسانى است كه زمين در تصرّف آنهاست و خريد و فروش و ساير تصرّفات در آن جايز است.

مسئله 2299- زمين‌هايى كه معلوم نيست سابقاً چگونه بوده، ملك كسى است كه زمين در دست اوست و خريد و فروش آن و ساير تصرّفات اشكال ندارد.

مسئله 2300- محدودۀ خاصى كه براى شهر، ده، مزرعه، چاه، قنات، درخت و مانند آنها براى استفادۀ اهل و صاحبان آنها قرار داده مى‏شود، حريم آن مى‏باشد و كسى بدون اجازۀ آنان نمى‏تواند در آن تصرّف نمايد و حريم هر چيزى حدّ معيّنى است كه با چيزهاى ديگر فرق دارد و آن مقدارى است كه باعث ضرر نشود، مثلاً حريم چاه يا قنات حدّى است كه كندن چاه يا قنات ديگر موجب ضرر به آنها نگردد.

مسئله 2301- چراگاه هر محلّى، حريم آنجاست و كسى بدون اجازۀ اهل آنجا، حقّ تصرّف و استفاده از آن را ندارد، ولى اهل آن محل همان‌طور كه مى‏توانند از آن چراگاه استفاده نمايند، مى‏توانند آن را اجاره دهند.

مسئله 2302- علامت گذارى به وسيلۀ ديوار يا سيم خاردار يا سنگ‌چين نمودن و مانند اينها در زمين‌هاى موات به قصد تصرّف و احيا، موجب حقّ براى علامت‏گذار مى‏شود و ديگرى حقّ تصرّف و احياى آن را ندارد كه به آن در اصطلاح «تحجير» مى‏گويند.

مسئله 2303- تحجير بايد به مقدار احتياج تحجير كننده يا بستگان نزديك او و نيز بايد به مقدار متعارف باشد و بيشتر از آن موجب حقّى نمى‏شود.

مسئله 2304- اگر علامت تحجير از بين برود، حقّ تحجير كننده از بين نمى‏رود، چه اينكه كسى با تعدّى و ظلم علامت‌ها را از بين ببرد يا به وسيلۀ زلزله و سيل و مانند اينها از بين برود.

مسئله 2305- معادن گرچه در ملك شخصى كسى پيدا شود، ملك حكومت اسلامى است و در صورت ممانعت حكومت اسلامى، كسى حقّ تصرّف در آنها را ندارد.

مسئله 2306- همۀ آب‌ها چه زيرزمينى باشد يا روى زمين مانند درياها و رودخانه‏ها و نهرها و بركه‏ها و چشمه‏هايى كه مالك معيّن ندارند، ملك حكومت اسلامى است و هر كس در آنها تصرّف كند مالك مى‏شود، ولى حكومت اسلامى مى‏تواند از آن جلوگيرى نمايد.

صفحه 354

مسئله 2307- اماكن عمومى مانند مساجد و مشاهد مشرّفه و پارك‌ها و خيابان‌ها و مانند اينها، همۀ مردم به مقدار متعارف حقّ استفاده از آنها را دارند و كسى حقّ ندارد ديگرى را از استفاده منع كند و اگر كسى جايى از آنها را تصرّف كرده باشد، اگر ديگرى به جاى او بنشيند غصب و حرام است.

مسئله 2308- استفاده از اماكن عمومى در غير آن چيزى كه اين اماكن براى آن جهت قرار داده شده مانند استفاده از مسجد براى خواب يا درس يا خريد و فروش و استفاده از پياده‏رو براى دوچرخه و موتور و مانند اينها، در صورتى كه با جهت مقررۀ آنها مزاحمت داشته باشد جايز نيست و در غير اين صورت مانعى ندارد.

مسئله 2309- كسى كه جايى را تحجير كند يا جايى از اماكن عمومى را براى استفاده تصرّف نمايد، گرچه مالك آن نمى‏شود، ولى نسبت به آن حقّ اولويّت پيدا مى‏كند و مى‏تواند آن را به ديگرى واگذار كند، بلكه مى‏تواند در مقابل گرفتن چيزى از حقّ خود صرفنظر نمايد.

مسئله 2310- علف‌ها و بوته‏هاى بيابان و ماهي‌هاى درياها و رودخانه‏ها و پرندگان هوا و حيوانات صحرا و مانند اينها ملك حكومت اسلامى است، ولى اگر كسى آنها را تصرّف كند مالك مى‏شود، مگر اينكه حكومت اسلامى جلوگيرى نمايد.